Binbaşı Hacı Abdurrahman Efendi Konağı ve Camisi
1835 yılında Midyat’ta doğan ve çocuk yaşta, ablası ve yüzbaşı olan eniştesi ile Anadolu’nun çeşitli şehirlerinde bulunduktan sonra İstanbul’da askerî eğitime başlayan Binbaşı Hacı Abdurrahman Efendi, eğitimini tamamlayarak Osmanlı subayı olarak Selanik’e gitmiş ve emekliliğinin ardından Midyat’a dönerek kendi adını taşıyan bir konak ve cami inşa ettirmiştir. Vakfiyesinden, başka arazilerinin de olduğunu öğrendiğimiz Binbaşı Hacı Abdurrahman Efendi 1920 yılında vefat etmiş ve Midyat’ta toprağa verilmiştir.
Binbaşı Hacı Abdurrahman Efendi’nin 20. yüzyılın ilk çeyreğinde Midyat’ın Estel kesiminde inşa ettirdiği konak ve cami, Midyat’ın merkezinde ve çevresinde farklı dönemlerde inşa edilerek çeşitli işlevlerde kullanılan çok sayıda yapının en önemlileri arasındadır.
Binbaşı Hacı Abdurrahman Efendi Konağı, Midyat mimarisinin vazgeçilmez unsuru olan kalın ve yüksek duvarlı avlu içerisine katori (kalker) taşı ile inşa edilmiştir. Bu eşsiz konak, Midyat’ın farklı noktalarından görülebilmekle birlikte Asur İmparatorluğu dönemine tarihlendirilebilecek mağaralar ve farklı dönemlerde bu mağaraların üzerine inşa edilmiş ahır, depo, işlik olarak kullanılan ve barınma/toplanma amacı taşıyan mekânlara sahiptir. Konak, bu özellikleriyle Midyat’ın birçok yapısında olduğu gibi ziyaretçilerini âdeta zamanda yolculuğa çıkarmaktadır. Kuzey ve güney olmak üzere iki kapısı bulunan konağın kuzey taç kapısı üzerindeki Arapça kitabede "Ya Hafız, Ey Kapıları Açan Allah’ım, Bizlere En Hayırlı Kapıyı Aç" duası ve inşa tarihi (1916-1917) yazmaktadır. Konağın iç ve dış mekân duvarlarını hareketlendiren abartıdan uzak süsleme unsurları da görülmeye değerdir.
Avlulu ve çok destekli plan tipinde, dikdörtgen taban üzerine katori (kalker) taşıyla avlunun ortasına inşa edilmiş Binbaşı Hacı Abdurrahman Efendi Camisi, geniş bir alanı kaplamaktadır. Avluya giriş, doğu ve batıda bulunan dönem eklentisi kapılardan sağlanmaktadır. Bitkisel ve geometrik süsleme unsurları bulunan silindirik gövdeye sahip minaresi, harimin kuzeybatı köşesindedir. Kuzey duvarının ortasındaki taç kapıdan ulaşılan harim, iki sahınlı ve iri ayakların taşıdığı çapraz tonozlarla örtülüdür. Taç kapı ile aynı aks üzerinde, caminin güney duvarının ortasındaki mihrap nişinin bordürlerinde bitkisel ve geometrik süsleme unsurları bulunmaktadır. Caminin doğu duvarına, kuzey-güney yönünde uzanan ve camiyle çağdaş olmayan düz tavanlı bir bölüm eklenerek iki basit kapı ile harime bağlanmıştır. Sonraki dönemlerde inşa edilen abdesthane ise avlunun kuzeybatı köşesindedir. Orijinalliğini büyük ölçüde koruyan Binbaşı Hacı Abdurrahman Efendi Cami, Midyat’ın tarihî camileri arasında önemli bir yere sahiptir.
"Estel Kentsel Sit Alanı" içerisindeki Binbaşı Hacı Abdurrahman Efendi Konağı’nda, Diyarbakır Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafından yürütülen restorasyon çalışmaları devam etmektedir. Son olarak, Midyat Belediyesinin başlatmış olduğu Cephe İyileştirme Çalışmaları’nın tamamlanması ile Estel Kentsel Sit Alanı’nın önemli bir parçası olan "Binbaşı Hacı Abdurrahman Efendi Konağı ve Binbaşı Hacı Abdurrahman Efendi Camisi"nin de bölge turizminde önemli bir rota hâline geleceğinin altını çizmek yerinde olacaktır.
Sağlıcakla kalın.
